16 χρόνια από τον σεισμό της Πάρνηθας – Η ημέρα που μας "στιγμάτισε" για πάντα

Όσοι το 'ζησαν δε θα το ξεχάσουν ποτέ. Ακόμα κι εκείνοι που δεν βρέθηκαν τότε, την Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 1999, στην Αθήνα για να βιώσουν τον πιο καταστροφικό σεισμό στην ιστορία της Αττικής στην πλήρη του διάσταση, έχουν ακούσει πολλά για την ημέρα που άλλαξε για πάντα μια ολόκληρη πόλη.

Ήταν λίγο πριν τις 3 το μεσημέρι, όταν το αρχικό βουητό του σεισμού έδινε τη θέση του στο απόλυτο χάος. Πανικός, στιγμές δραματικές που ακόμα και τώρα, 16 χρόνια μετά, φαντάζουν απίστευτες. Ποτέ δεν είχαμε νιώσει τόσο μικροί και αδύναμοι μπροστά στην καταστροφική μανία της φύσης, η οποία «χτύπαγε» για 16 ολόκληρα δευτερόλεπτα.

Ο ήχος των κτιρίων που σείονταν ήταν τόσο δυνατός ώστε να «σκεπάσει» κάθε άλλο θόρυβο. Τζάμια που έσπαγαν, πιάτα, τηλεοράσεις, τοίχοι που κατέρρεαν, τίποτα δεν μπορούσε να καλύψει το ασύλληπτα τρομακτικό βουητό της γης, που ήταν σαν να άνοιγε στα δύο. Οι απώλειες του πιο φονικού σεισμού της τελευταίας 50ετίας και πλέον δαπανηρού στην ιστορία της χώρας; Πάνω από 140 νεκροί και ζημιές περίπου 3 δισεκατομμυρίων δραχμών.

Στα δυτικά προάστια της Αθήνας, η κατάσταση θύμιζε σκηνικό αποκάλυψης. Άνω Λιόσια, Μενίδι, Νέα Φιλαδέλφεια και Μεταμόρφωση έμοιαζαν βομβαρδισμένα τοπία, ενώ σοβαρές ζημίες είχαν Κάτω Κηφισιά, Ερυθραία, Περιστέρι, Πετρούπολη, Θρακομακεδόνες και Ελευσίνα. Τα πρώτα λεπτά μετά το τέλος του σεισμού βρήκαν τον κόσμο αποσβολωμένο να προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τι κακό τον βρήκε.

Δεν είχαν περάσει και πολλές ημέρες από τον μεγάλο σεισμό της Τουρκίας και η σκόνη που επέμενε να καλύπτει τα πάντα για πολλή ώρα μετά το χτύπημα του εγκέλαδου συνέβαλε στη διατήρηση του πανικού. Τι θα ακολουθούσε; Μήπως μας περίμενε πιο μεγάλος σεισμός; Αν γινόταν τα κτίρια θα άντεχαν; Αυτές ήταν οι αρχικές σκέψεις πανικού, που στροβίλιζαν στα μυαλά όλων.

Την ίδια ώρα, ρεύμα και τηλέφωνα κομμένα, με τις εταιρίες κινητής τηλεφωνίας να πασχίζουν να επαναφέρουν τις γραμμές έτσι ώστε ο κόσμος να καταφέρει να μιλήσει με συγγενείς και φίλους. Όσο η ώρα περνούσε και τα πρώτα στοιχεία έρχονταν το ένα μετά το άλλο, η μεγάλη είδηση έγινε γνωστή σε όλη τη χώρα: Το κέντρο του σεισμού που ταρακούνησε όλη την Αττική και έγινε αισθητός ακόμα σε Πελοπόννησο, Εύβοια και Βοιωτία ήταν η Πάρνηθα και η περιοχή μεταξύ Άνω Λιοσίων και Μενιδίου. Η ένταση των 5,9 ρίχτερ ήταν πολύ μικρότερη από το αντίστοιχο 7άρι της Τουρκίας, όμως πολλές από τις κακοτεχνίες των Δυτικών Προαστίων δεν άντεξαν και κατέρρευσαν, φέρνοντας στην επιφάνεια ένα μεγάλο πρόβλημα της ευρύτερης περιοχής που είχε να κάνει με την ασφάλεια και σωστή κατασκευή των κτισμάτων.

Ο τραγικός απολογισμός

1.600 τραυματίες, 50.000 άστεγοι και 143 νεκροί, εκ των οποίων οι 79 ήταν σε έξι κτίρια και συγκεκριμένα 39 στη «Ρικομέξ», 8 στη «Φαράν», 16 στην πολυκατοικία της οδού Ψυχάρη στη Μεταμόρφωση, 7 στη μοιραία οικοδομή στην οδό Πίνδου της Νέας Φιλαδέλφειας, 3 στο εργοστάσιο «Φιλοπλάστ ΕΠΕ» και 6 στο εργοστάσιο «ΒΙΟΚΥΤ».

Από τραύματα πέθαναν 36 άνθρωποι ενώ άλλοι 31 έχασαν τη ζωή τους από ασφυξία. Έξι άτομα πέθαναν από έμφραγμα, δύο πήδηξαν από μπαλκόνια, ενώ 85 σώθηκαν μέσα από τα ερείπια.

Οι ευθύνες που (δεν) αποδόθηκαν

Να σημειώσουμε πως η «Ρικομέξ» είχε υποστεί σοβαρές ζημιές πριν το σεισμό από πυρκαγιά αλλά συνέχιζε να υπάρχει, ενώ η πολυκατοικία της Ν. Φιλαδέλφειας είχε ζημιές από το σεισμό του 1981 που καλύφθηκαν με κάποια φτιασιδώματα. Παρότι τα κτίρια που κατέρρευσαν και στα οποία σημειώθηκαν θάνατοι ήταν 27, κατηγορίες απαγγέλθηκαν μόνο για τα παραπάνω έξι κτίρια και για μια κατοικία στα Α. Λιόσια.

Η δίκη για τη Ρικομέξ έγινε το 2007. Οι 33 κατηγορούμενοι απαλλάχθηκαν ενώ στους συγγενείς δόθηκαν ως αποζημιώσεις από 17.000 έως 40.000 ευρώ. Το 2010 το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε την καταβολή 18 εκατομμυρίων ευρώ στους συγγενείς ενώ επέρριψε ευθύνες στη Νομαρχία η οποία δεν διενήργησε σωστά τους προληπτικούς ελέγχους στην κατασκευή του εργοστασίου.

Το 2012 το Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής αποφάσισε τελικά την καταβολή 13 εκατομμυρίων ευρώ στους συγγενείς των θυμάτων.

Στις δίκες για τις άλλες καταρρεύσεις εργοστασίων οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν ένοχοι εκτός από εκείνους της «Φαράν» οι οποίοι αθωώθηκαν. Για την κατάρρευση πολυκατοικίας στην οδό Ψυχάρη, στη Μεταμόρφωση τα αδικήματα παραγράφηκαν.

Τα ρήγματα στις παιδικές ψυχές

O σεισμός του ‘99 στην Αττική εκτός από τα ανθρώπινα θύματα και τα λαβωμένα κτίρια άφησε πίσω του και τραύματα στις παιδικές ψυχές για αρκετά χρόνια μετά. Μελέτη του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής του ΙΚΑ που έγινε σε 2.000 παιδιά των Άνω Λιοσίων, έδειξε ότι αρκετά από αυτά εξακολουθούσαν καιρό αργότερα να εμφανίζουν τα συμπτώματα ενός μετατραυματικού στρες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας ένας σημαντικός αριθμός παιδιών παρουσιάζαν έντονο άγχος, διαταραχές αποχωρισμού από τους γονείς, μελαγχολία, διαταραχές στον ύπνο αλλά και εφιάλτες.

Τα παιδιά ξαναζούσαν το σεισμό στα όνειρα τους και υπέφεραν από επαναλαμβανόμενες σκέψεις και εικόνες. Οι μετατραυματικές διαταραχές των παιδιών θα δημιουργούσαν ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα αν δεν υπήρχε εκείνες τις κρίσιμες μέρες, η άμεση παρέμβαση των ψυχολόγων που βοήθησαν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τους φόβους και τις ενοχές τους, καθώς και η μετέπειτα θεραπευτική παρέμβαση του Κέντρου Παιδοψυχικής Υγιεινής του ΙΚΑ που διήρκεσε 9 μήνες και περιελάμβανε δημιουργική απασχόληση των παιδιών, δραστηριότητες εμψύχωσης, καθώς και συμβουλευτική των γονέων τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο.

Να φοβόμαστε για νέο σεισμό στην Πάρνηθα; «Όχι», λένε οι ειδικοί

Τα χρόνια έχουν περάσει, αλλά η ερώτηση στα χείλη πολλών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του ρήγματος παραμένει. Πότε θα ενεργοποιηθεί ξανά; Το ρήγμα της Φυλής εκτείνεται σε περίπου 8-10 χιλιόμετρα. Η ενεργοποίηση του έγινε σε βάθη από 3-15 χιλιόμετρα και τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν πάει χειρότερα εκείνη την ημέρα εάν η σεισμική διάρρηξη έφτανε μέχρι την επιφάνεια.

Αν και το ρήγμα διατηρεί την ίδια γεωμετρία, διαφοροποιείται από τα γειτονικά ρήγματα του Θριασίου και των Θρακομακεδόνων αφού διατηρεί εκείνα τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά που το χαρακτηρίζουν ως ενεργό δομή.

Το ρήγμα της Φυλής έχει εκτονώσει όλη τη συσσωρευμένη ενέργειά του με το σεισμό του 1999. Όμως, ο σεισμός προκάλεσε ανακατανομή των τάσεων σε γειτονικά ρήγματα, για τα οποία δεν γνωρίζουμε πότε ενεργοποιήθηκαν για τελευταία φορά. Σήμερα, πάντως, όλοι οι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι όλη η συσσωρευμένη ενέργεια στην Πάρνηθα εκτονώθηκε και δεν υπάρχει κίνδυνος από εκεί, για τουλάχιστον 2000 χρόνια…

Παρακολουθήστε το ντοκιμαντέρ "Εγκελλάς" με θέμα την αποκατάσταση των σεισμόπληκτων από το σεισμό της 7ης Σεπτεμβρίου 1999